رنجِ دین‌داری:

در ادبیات دینی از دو نوع صبر یاد می‌شود: “صبر بر معصیت” و “صبر بر طاعت”، صبری که هم‌نشینی‌اش با امید، کام ایمان‌دار را شیرین می‌کند. اگر دین‌داری را دستِ‌کم در حوزه‌ی عمل، چیزی جز پرهیز از گناه و تن دادن به عبادت ندانیم، این دو نوع از صبر به دو نوع رنج دین‌داری اشاره دارند؛ رنج‌هایی که شکیبایی بر آن‌ها شرط ایمان است. با این همه، رنجِ دین‌داری سویه‌های دیگری نیز دارد. سویه‌هایی که بیش‌تر، اگزیستنسیال و وجودی هستند و از قضا دشوارتر، پیچیده‌تر، و پای‌افکن‌تر از رنج پرهیز و اطاعت‌اند. دین‌داری نوعی شرط‌بندی سراسر اضطراب است. اضطرابی که نتیجه‌ی پذیرش ابهام و قدم برداشتن در وادی نادانسته‌ها و یا باورهای تبیین‌ناپذیر است. دنیای جدید این رنج را سخت‌تر و آزاردهنده‌تر کرده است. دین‌داری در دنیای جدید چیزی شبیه بندبازی‌ست. چیزی شبیه تلو‌تلو خوردن بر دیواره‌ی باریکی که یک سوی آن امید است و سوی دیگرش ترس. در این جلسه ما از رنج‌های وجودی دین‌داری سخن خواهیم گفت.